Rodzaje postępowań restrukturyzacyjnych – kompendium wiedzy o procesie i ustawie restrukturyzacyjnej

Proces restrukturyzacyjny może przybrać różny kształt. Przed podjęciem decyzji o restrukturyzacji, warto poznać rodzaje postępowań restrukturyzacyjnych oraz ich specyfikę. Reguluje je ustawa z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne. Wybór odpowiedniego postępowania restrukturyzacyjnego powinien być dostosowany do sytuacji i potrzeb danego przedsiębiorcy lub spółki.

Kiedy restrukturyzacja?

Restrukturyzacja może być prowadzona wobec dłużnika niewypłacalnego lub zagrożonego niewypłacalnością. Zasadniczo, niewypłacalność to stan, w którym dłużnik traci płynność finansową i nie jest w stanie na bieżąco regulować swoich zobowiązań, bądź wartość jego zobowiązań przewyższa wartość majątku.

Celem postępowania restrukturyzacyjnego jest uniknięcie ogłoszenia upadłości dłużnika przez umożliwienie mu restrukturyzacji w jednym z czterech postępowań restrukturyzacyjnych:

1) postępowaniu o zatwierdzenie układu;

2) przyspieszonym postępowaniu układowym;

3) postępowaniu układowym; oraz

4) postępowaniu sanacyjnym.

Innymi słowy, przedsiębiorca który ma problem ze spłatą swoich zobowiązań, z pomocą doradcy restrukturyzacyjnego i pod nadzorem sądu, ma szansę na nowo ustalić warunki i terminy zapłaty długów zawierając w tym względzie porozumienie z wierzycielami.

Postępowanie o zatwierdzenie układu (tzw. PZU) jest najszybszym i najprostszym sposobem na zrestrukturyzowanie zobowiązań przedsiębiorcy. Zazwyczaj dotyczy małych biznesów lub średnich przedsiębiorstw, choć jego wykorzystania znajduje również zastosowanie do dużych firm.

W PZU, sąd nie wydaje postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego. Nie da się precyzyjnie określić jego początku. Część praktyków prawa uznaje, że rozpoczyna się ono z dniem układowym, określanym przez dłużnika nie wcześniej niż trzy miesiące i nie później niż dzień przed dniem złożenia wniosku o zatwierdzenie układu. Obwieszczenie o dniu układowym to pierwszy moment, w którym dochodzi do upublicznienia informacji o postępowaniu restrukturyzacyjnym. Wskazanie odpowiedniej daty jest bardzo istotne, definiuje bowiem jakie wierzytelności zostaną objęte układem. Sąd nie bierze czynnego udziału w postępowaniu o zatwierdzenie układu – prowadzi je nadzorca układu (doradca restrukturyzacyjny) wybierany przez dłużnika. Zasadniczo dopiero po przeprowadzeniu postępowania restrukturyzacyjnego w tej formie, Sąd wyłącznie weryfikuje wniosek o w przedmiocie zatwierdzenia układu.

Rolę wiodącą w sprawnym przeprowadzeniu PZU odgrywa wskazany już nadzorca układu, którym jest profesjonalny doradca restrukturyzacyjny. Dłużnik sam wybiera doradcę restrukturyzacyjnego i podopisuje z nim umowę. Nadzorca układu jest odpowiedzialny za prowadzenie akt postępowania w dedykowanym systemie teleinformatycznym KRZ, zbieranie głosów wierzycieli, ewentualnie zwoływanie i przewodniczenie zgromadzeniu wierzycieli, a także za przygotowywanie kluczowych dokumentów do sądu – sprawozdania nadzorcy układu.

PZU ma być szybkie. Dłużnik ma cztery miesiące liczone od dnia dokonania obwieszczenia, na złożenie do sądu wniosku o zatwierdzenie układu. Po przekroczeniu tego terminu skutki obwieszczenia, takie jak ochrona przed egzekucją, wygasają z mocy prawa.

Przyśpieszone postępowanie układowe (PPU) jest bardziej sformalizowane niż postępowanie o zatwierdzenie układu (PZU). Do otwarcia tego postępowania wymagane jest, aby sąd wydał stosowne postanowienie. Postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego jest wydawane na wniosek dłużnika, co do zasady w terminie tygodnia od złożenia wniosku. W postanowieniu tym sąd wyznacza nadzorcę sądowego, który będzie odpowiedzialny za przygotowanie planu restrukturyzacyjnego, a także spisu wierzytelności – spornych i bezspornych, przygotowanie propozycji układowych zatwierdzanych na zgromadzeniu wierzycieli. Co do zasady, w trakcie PPU dłużnik samodzielnie zarządza swoim przedsiębiorstwem, chyba że zaistnieją szczególne okoliczności do wyznaczenia zarządcy.

W trakcie PPU dłużnik jest chroniony przed wypowiedzeniem przez wynajmującego lub wydzierżawiającego umowy najmu lub dzierżawy lokalu lub nieruchomości, na której prowadzi od swoją działalność gospodarczą. Podobną ochronę zyskuje on w przypadku środków otrzymanych z kredytu, leasingu, ubezpieczeń majątkowych, umów rachunku bankowego, umów poręczeń, umów obejmujących licencje oraz gwarancji lub akredytyw.

Postępowanie układowe (PU), cechuje się jeszcze większym poziomem sformalizowanie i złożoności. Do wniosku o otwarcie postępowania nie załącza się propozycji układowych dla wierzycieli. Jeszcze przed otwarciem PU sąd może ustanowić tymczasowego nadzorcę sądowego dla przedsiębiorcy.

Po otwarciu PU, nadzorca sądowy ma trzydzieści dni na ustalenie tego co wchodzi do majątku przedsiębiorcy-dłużnika. Na podstawie tych informacji przygotuje spis inwentarza z uwzględnieniem różnych rodzajów aktywów, zbiera także informacje o należnościach przedsiębiorcy. Nadzorca sądowy odpowiada za złożenie spisu wierzytelności i planu restrukturyzacyjnego do sądu, będą one poddane pod głosowanie na zgromadzeniu wierzycieli.

Nadzorca sądowy pełni też niezależną rolę w innych postępowaniach, w których uczestniczy restrukturyzowany podmiot. Ma on specyficzną rolę – chroni interes postępowania restrukturyzacyjnego, nie jest zaś pełnomocnikiem dłużnika.

Postępowanie sanacyjne jest najbardziej złożonym postepowaniem restrukturyzacyjnych, które dedykowane jest zazwyczaj do ratowania przedsiębiorstw w bardzo trudnej sytuacji.

Postępowanie sanacyjne w wielu elementach zbliżone jest do postępowania upadłościowego. Sąd, w postępowaniu poprzedzającym otwarcie sanacji może ustanowić tymczasowego nadzorcę sądowego lub tymczasowego zarządcę. To sąd decyduje czy po otwarciu postępowania dłużnik będzie mógł sprawować zarząd nad swoim majątkiem, czy będzie musiał go pozostawić w całości wyznaczonemu zarządcy. Skutkiem otwarcia postępowania sanacyjnego jest również wygaśnięcie prokury oraz innych pełnomocnictw udzielonych uprzednio przez przedsiębiorcę.

Zarządca ma szerokie możliwości regulowania działalności przedsiębiorstwa po otwarciu restrukturyzacji. Może on za zgodą sędziego-komisarza odstąpić od zawartych przez dłużnika umów wzajemnych, które nie zostały w części lub w całości wykonane przed otwarciem postępowania. Sanacja dotyka też pracowników dłużnika – okresy wypowiedzenia umów o pracę ulegają skróceniu z mocy prawa, a pozycja pracowników szczególnie chronionych przepisami prawa pracy ulega osłabieniu. Dłużnik, w zależności od zarządu jaki pozostawił mu sąd, będzie musiał konsultować z zarządcą kwestie zatrudniania pracowników na takich kluczowych stanowiskach menadżerskich.

W przypadku, gdy dłużnik, po otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego nabył spadek – udział w majątku spadkowym zostanie objęty postępowaniem. Ma to znacznie w przypadku osób fizycznych i przy spadkobraniu w drodze testamentu. Regulacje ustawy restrukturyzacyjnej przewidują sankcję bezskuteczności czynności prawnej zawartej przez dłużnika, jeżeli miałaby być ona nieekwiwalentna. Przepisy uniemożliwiają celowe uszczuplanie masy sanacyjnej przez dłużnika.

Zarządca odpowiada za realizację zatwierdzonego przez sędziego-komisarza planu restrukturyzacyjnego. Postępowanie sanacyjne jest złożone, przez co i jego przeprowadzenie bywa wydłużone. Sędzia-komisarz może wydłużyć termin do złożenia planu restrukturyzacyjnego z jednego miesiąca nawet do trzech miesięcy. W postępowaniu sanacyjnym często pojawia się rada wierzycieli – która opiniuje plan restrukturyzacyjny i znacząco wpływa na czynności podejmowane przez zarządcę i dłużnika.

Okres pandemii był wymagającym czasem dla przedsiębiorców. Kondycja wielu firm znacznie się pogorszyła w tym okresie. Odpowiedzią ustawodawcy było wprowadzenie nowego trybu – uproszonego postępowania restrukturyzacyjnego. Aktualnie, od 1 grudnia 2021 r. przedsiębiorcy nie mogą już go wszczynać, jednak ustawodawca przeniósł wiele zalet tego postępowania do PZU.

Restrukturyzacja a inne postępowania

Wielką zaletą restrukturyzacji jest fakt, że dłużnik uzyskuje specyficzną ochronę przed wierzycielami, którzy mogą dochodzić zapłaty w postępowaniach przed sądem lub w trakcie egzekucji komorniczej. Zakres tej ochrony będzie różny w zależności od rodzaju postępowania z jakiego korzysta przedsiębiorca. Nie oznacza to jednak, że wierzyciel nie może dochodzić swoich roszczeń równolegle – w restrukturyzacji i na zasadach ogólnych.

Otwarcie przyśpieszonego postępowania układowego (PPU), postępowania układowego (PU), czy postępowania sanacyjnego (SANACJA) nie wyłącza możliwości wszczęcia przez wierzyciela postępowań sądowych, administracyjnych, sądowoadministracyjnych i przed sądami polubownymi co do wierzytelności podlegających umieszczeniu w spisie wierzytelności. Toczące się przed ogłoszeniem PPU, PU i PS postępowania egzekucyjne ulegają zawieszeniu z mocy prawa z dniem otwarcia postępowania. Warunkiem takiego zawieszenia jest, aby wierzytelność została objęta układem. Z dniem otwarcia PPU owe postępowania egzekucyjne nie mogą być wszczynane, nie mogą być również wykonywane wnioski o zabezpieczenie. W czasie trwania PPU wierzyciel rzeczowy może prowadzić egzekucję tylko z tej rzeczy na której ma zabezpieczenie. W przypadku PU wszelkie dotychczasowe egzekucje dotyczące wierzytelności objętych układem ulegają zawieszeniu z dniem otwarcia postępowania. W postępowaniu sanacyjnym, postępowanie egzekucyjne, prowadzone przeciwko dłużnikowi ulega zawieszeniu bez względu na to, czy dotyczy wierzytelności objętych układem.
W PU ochrona jest jeszcze szersza. Na wniosek dłużnika lub tymczasowego nadzorcy sądowego, sąd może jeszcze przed oficjalnym otwarciem PU zawiesić postępowanie egzekucyjne.

Szczególne przypadki restrukturyzacji

Z restrukturyzacji może skorzystać także konsument, zawierając tzw. układ konsumencki z wierzycielami. Od 2020 roku jest to odpowiednik wskazanych wyżej rodzajów postępowań restrukturyzacyjnych, przewidzianych dla przedsiębiorców. Układ konsumencki może być również zawarty po ogłoszeniu upadłości konsumenckiej. W każdym wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej dłużnik jest zobligowany do wskazania, czy wyraża zgodę na zawarcie układu.
Z restrukturyzacji przewidzianej dla przedsiębiorców skorzysta natomiast rolnik indywidualny uczestniczący w obrocie gospodarczym. Nie ma przeszkód, aby z restrukturyzacji skorzystały też takie podmioty jak kościelne osoby prawne, czy uczelnie wyższe, choć w pierwszej chwili nie kojarzą się one z prowadzeniem działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę.

Restrukturyzacji nie będzie natomiast podlegać spółka cywilna, a jedynie poszczególni przedsiębiorcy, którzy ją prowadzą. Mogą oni być w różnej kondycji finansowej, która uzasadnia wszczęcie postępowania restrukturyzacyjnego, lub przeciwnie.
Ponadto zdolności restrukturyzacyjnej nie posiadają przedsiębiorcy działający na rynkach objętych szczególnymi regulacjami jak: rynek finansowy, ubezpieczeniowy, czy inwestycyjny. Szczególne regulacje znajdują się w ustawie z dnia 10 czerwca 2016 r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, systemie gwarantowania depozytów oraz przymusowej restrukturyzacji.

Z restrukturyzacji nie może skorzystać też Skarb Państwa, ani jednostki samorządu terytorialnego takie jak gminy, powiaty czy województwa. Co ciekawe, proces restrukturyzacji będą mogły przejść spółki w których udziałowcem jest Skarb Państwa – w obrocie prawnym są one odrębnymi podmiotami. Przykładem takiej restrukturyzacji jest głośna ostatnio sprawa spółki Grupa Azoty Zakłady Chemiczne Police S.A.

Co istotne, restrukturyzacji mogą podlegać szpitale, tj. samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej. Jest to o tyle korzystne, że wyłączone jest w stosunku do nich ogłaszanie upadłości, dlatego zastosowanie środków restrukturyzacyjnych, negocjacje z wierzycielami i zawarcie układu może się okazać daleko korzystniejsze i celowe niż upadłość likwidacyjna lub wyprzedaż aktywów.