Odpowiedzialność i obowiązki członków zarządu Fundacji Rodzinnej
W dniu 22 maja 2023 roku weszła w życie ustawa z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej. Dała ona podstawę prawną do tworzenia nowego rodzaju osób prawnych, jakimi są fundacje rodzinne. Fundacja rodzinna jest rozwiązaniem cieszącym się coraz większą popularnością (pragmatycznie z przyczyn podatkowych). Według danych na dzień 19 marca 2025 roku zarejestrowanych zostało 2218 fundacji rodzinnych (źródło).
Fundacja rodzinna nabywa osobowość prawną z chwilą wpisu do rejestru fundacji rodzinnych prowadzonego przez Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim. Konstrukcyjnie fundacja jest rozwiązaniem podobnym do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Może być ona założona jedynie przez osobę fizyczną posiadającą pełną zdolność do czynności prawnych, która staje się następnie „Fundatorem”.
Codzienna działalność, w tym działalność gospodarcza, którą w ograniczonym zakresie może prowadzić fundacja, jest kierowana przez zarząd. Ze względu na duże podobieństwo fundacji rodzinnej do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, niniejszy artykuł analizuje pełnienie funkcji członka zarządu fundacji oraz związane z tym obowiązki i ryzyka.
Prowadzenie działalności gospodarczej przez fundację rodzinną
Na wstępie należy wskazać, że podstawowym celem działania fundacji rodzinnej jest gromadzenie mienia, zarządzania nim w interesie beneficjentów oraz spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów. Nie wyłącza to jednak możliwości prowadzenia działalności gospodarczej przez fundację rodzinną, choć działalność taka została ograniczona przez ustawodawcę do katalogu opisanego w treści art. 5 ust. 1 ustawy. Fundacja rodzinna może więc zajmować się przykładowo nabywaniem i zbywaniem papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze, może udzielać pożyczek beneficjentom, a także spółkom w których jest wspólnikiem lub udziałowcem lub czerpać pożytki z najmu i dzierżawy mienia, które posiada w swoim majątku. Zasadniczo celem fundacji rodzinnej nie jest jednak prowadzenie działalności gospodarczej na takiej zasadzie jak robią to spółki prawa handlowego. Jej celem jest ochrona majątku przed ryzykiem operacyjnym.
Zasadnym jest postawienie pytania co dzieje się, jeżeli Fundacja rodzinna prowadzi działalność gospodarczą wykraczającą poza katalog opisany w wyżej wskazanych przepisach? Odpowiadając na to pytanie należy wskazać, że jedyną pragmatyczną sankcją za prowadzenie działalności gospodarczej wykraczającej poza katalog dopuszczalnych działalności są konsekwencje podatkowe. W takiej sytuacji ustawodawca przewidział, że przychód fundacji opodatkowany będzie stawką podwyższoną, która sprawia, że nie opłaca się prowadzenie takich działalności w tej formie prawnej.
Fundacja rodzinna prowadząca działalność gospodarczą ma także zdolność upadłościową. W tym zakresie więcej uwag zostanie przedstawionych w dalszej części artykułu.
Organy fundacji rodzinnej
Organami fundacji rodzinnej są: zarząd, rada nadzorcza oraz zgromadzenie beneficjentów. Organy mogą być jedno lub wieloosobowe, podejmują one decyzje w drodze uchwał. Podobnie, jak w przypadku spółek kapitałowych, w fundacji rodzinnej pojawia się zagadnienie tzw. „zgód korporacyjnych”, czyli wymaganych prawem uchwał zatwierdzających czynności prawne, podjętych przez uprawniony organ, czyli zgromadzenie beneficjentów (w k.s.h. rolę taką pełni zgromadzenie wspólników lub walne zgromadzenie). Uchwała zgromadzenia beneficjentów jest wymagana do przyjęcia sprawozdania rocznego i ewentualnego wyboru firmy audytorskiej do jego badania, udzielenia absolutorium członkom organów, podział i pokrycie wyniku finansowego. Statut fundacji może przewidywać także inne czynności wymagające takiej uchwały.
Zarząd i jego obowiązki
Jednym z ustawowych organów fundacji rodzinnej jest zarząd. Jest on organem wykonawczym fundacji rodzinnej, uprawnionym do jej reprezentowania we wszystkich czynnościach. Do zadań zarządu należy w szczególności:
1) prowadzenie spraw fundacji rodzinnej oraz jej reprezentowanie;
2) realizacja celów fundacji rodzinnej określonych w statucie;
3) podejmowanie czynności związanych z zapewnieniem płynności finansowej i wypłacalności fundacji rodzinnej;
4) tworzenie, prowadzenie i aktualizowanie listy beneficjentów zgodnie z przepisami ustawy oraz zasadami zawartymi w statucie;
5) informowanie beneficjentów o przysługujących im świadczeniach;
6) spełnianie świadczeń przysługujących beneficjentom;
7) zarząd odpowiada także za obowiązki fundacji rodzinnej jako administratora danych osobowych, względem osób, których dane zostały zamieszczone na „liście beneficjentów”.
Osoba, która pełni funkcję członka zarządu obowiązana jest pełnić swoje obowiązki z poszanowaniem zasad należytej staranności i lojalności wobec fundacji rodzinnej. Ponadto ma ustawowy obowiązek zachowania poufności informacji uzyskanych w związku z pełnioną funkcją. W ustawie pojawia się te nowy rodzaj tajemnicy zawodowej, jaką jest „tajemnica fundacji rodzinnej”, którą związani są członkowie zarządu.
Odpowiedzialność członków zarządu fundacji Rodzinnej
Członkowie zarządu mogą ponosić bezpośrednią i osobistą odpowiedzialność w szczególności w następującym zakresie:
- odpowiedzialność solidarna razem z beneficjentem za zwrot fundacji rodzinnej spełnionego wbrew przepisom prawa lub postanowieniom statutu świadczenia na rzecz tego beneficjenta (innymi słowy członkowie zarządu muszą bardzo uważać przy dokonywaniu dystrybucji mienia na rzecz beneficjentów);
- odpowiedzialność członków zarządu wobec fundacji rodzinnej z tytułu naruszenia statutu, w przypadku dokonania czynności prawnej bez uzyskania zgody w uchwale zgromadzenia beneficjentów (innymi słowy członkowie zarządu muszą weryfikować zgodność wszelkich swoich działań ze statutem);
- odpowiedzialność członków zarządu wobec fundacji rodzinnej za szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami statutu (chyba że nie ponoszą winy)*;
- odpowiedzialność członków zarządu za zarządzanie fundacją w sposób oczywiście sprzeczny z jej celem lub interesami beneficjentów, pod groźbą grzywny oraz rozwiązania fundacji rodzinnej.
*Tej samej odpowiedzialności podlega członek rady nadzorczej oraz likwidator.
Przepisy kodeksu spółek handlowych przewidują szczególny reżim odpowiedzialności członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością za nieuregulowane przez spółkę zobowiązania, w przypadku, gdy egzekucja z majątku tej spółki jest lub może okazać się bezskuteczna (art. 299 k.s.h.). W przypadku członków zarządu fundacji rodzinnej brak jest analogicznej regulacji.
Odpowiedzialność Fundacji Rodzinnej
Zupełnie czym innym i różnym od odpowiedzialności członka zarządu fundacji rodzinnej jest odpowiedzialność samej fundacji rodzinnej:
- fundacja rodzinna odpowiada solidarnie z fundatorem za jego zobowiązania powstałe przed jej ustanowieniem – z ograniczeniem do wartości mienia wniesionego. Oznacza to, że nie jest wskazane tworzenie Fundacji rodzinnej w sytuacji, gdy jej założyciel (fundator) jest głęboko zadłużony.
- fundacja rodzinna odpowiada za wykonanie powstałego po jej ustanowieniu obowiązku alimentacyjnego obciążającego fundatora – z ograniczeniem do wartości mienia wniesionego. Fundacja nie chroni więc majątku Fundatora nawet przed przyszłymi świadczeniami alimentacyjnymi.
- w razie bezskuteczności egzekucji, prowadzonej wobec fundatora w zakresie wyżej opisanych zobowiązań, tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko fundatorowi fundacji rodzinnej sąd nadaje klauzulę wykonalności przeciwko fundacji rodzinnej ponoszącej odpowiedzialność za zobowiązania fundatora.
- Odpowiedzialność osoby uprawnionej do otrzymania mienia fundacji rodzinnej (beneficjenta) po przeprowadzeniu postepowania likwidacyjnego za zobowiązania fundacji rodzinnej wykreślonej z rejestru fundacji rodzinnych ograniczona jest do wartości nabytego mienia. Obowiązuje także zasada wstrzymywania świadczeń należnych beneficjentom, gdyby ich realizacja zagrażała wypłacalności fundacji rodzinnej. Tworzy to uprzywilejowaną pozycję dla wierzycieli niebędących beneficjentami fundacji rodzinnej.
Podsumowanie
Fundacja rodzinna została wprowadzona do polskiego porządku prawnego jako konstrukcja umożliwiająca fundatorowi zabezpieczenie zgromadzonego majątku, jego pomnażanie i reinwestowanie, a nie jako alternatywa dla spółek prawa handlowego prowadzących regularną działalność gospodarczą. Rola zarządu jest istotna, ponieważ zarząd odpowiada przed beneficjentami za powierzony majątek oraz za aktywa fundacji rodzinnej. Odpowiada on również względem organów za wszelkie formalności związane z prowadzeniem fundacji.
Postanowienia statutu fundacji rodzinnej wpływają na swobodę działania zarządu i określają ramy jego funkcjonowania jako organu wykonawczego. Członkowie zarządu są zobligowani do zachowania tajemnicy fundacji rodzinnej, co może wiązać się z ryzykiem i sankcjami w przypadku jej naruszenia. Relacje między fundacją a członkami zarządu kształtowane są także przez umowę cywilnoprawną. Ze względu na złożoność tych relacji, zaleca się konsultację z prawnikiem przed objęciem funkcji członka zarządu.
Patrycja Wasiewicz, radca prawny